Anton de Kom
Openluchtmuseum Arnhem Hoeferlaan 4, ArnhemDe in Suriname geboren Anton de Kom (1898 – 1945) was een antikoloniaal denker, schrijver, dichter, mensenrechtenactivist en verzetsstrijder. Zijn bekendste werk is het boek ‘Wij slaven van Suriname’ uit 1934; een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. De Kom was de eerste schrijver die de geschiedenis van Suriname vanuit niet-westers perspectief aan de orde stelde. Hij streed voor een menswaardig bestaan, niet alleen voor zijn onderdrukte landgenoten, maar voor iedereen die lijdt onder uitbuiting en onderdrukking. In zijn werk kaart De Kom het onrecht aan dat het koloniale systeem veroorzaakt, vooral op persoonlijk niveau. In 2020 kreeg Anton de Kom een eigen venster in de Canon van Nederland.
In deze co-creatie met de Surinaamse kunstenaar Ken Doorson presenteert het Openluchtmuseum Anton de Kom en zijn gedachtegoed aan een breed publiek. Aan de hand van thema’s; de verbinder, de leraar, de aanklager, de strijder, de wegbereider en een speciaal voor de tentoonstelling gemaakt kunstwerk ‘Papa de Kom’. Daarmee laat het museum zien dat de strijd van De Kom nog altijd actueel is. Speciaal voor deze tentoonstelling maakt de Surinaamse kunstenaar Ken Doorson, in samenwerking met studenten van de Nola Hatterman kunstacademie in Paramaribo en jongeren bij het Forensisch Centrum voor Adolescenten in Amsterdam en Assen, een levensgrote installatie. Het kunstwerk bestaat uit een holografisch portret van Anton de Kom dat boven circa 200 geboetseerde koppen zweeft. Hiervoor gebruikt Doorson roodbakkende klei die hij heeft gemaakt van aarde uit het district Para in Suriname, De Koms geliefde geboorteland. De inheemse bevolking gebruikt deze aarde voor het maken van kruiken.
Met ‘Papa de Kom’ verbeeldt Doorson de vele mensen die Anton de Kom hoop gaf, door te luisteren en hen een perspectief te bieden. In het werk staat het menselijke verhaal centraal, vooral dat van diegenen in de samenleving die leven onder zware en onrechtvaardige leefomstandigheden. Vanaf 26 maart 2022 tot januari 2024
Van wie is het (platte)land?
Rijksmuseum Twenthe Lasondersingel 129-131, EnschedeDe grote ontwikkelingen van onze tijd
In 2035 wonen er in Nederland naar verwachting 19 miljoen mensen. We moeten de komende tien jaar meer dan een miljoen huizen bouwen en in 2030 onze CO2-uitstoot met 55% gereduceerd hebben. Terwijl we onze weilanden vol zetten met zonneparken moeten we ook extensiever gaan boeren en meer ruimte creëren voor natuur. De spanning die voortkomt uit deze ontwikkelingen heeft alles te maken met de manier waarop we met onze – schaarse – grond omgaan. Daarmee komen veel van de grote vraagstukken van onze tijd samen op het platteland, buiten de stad. Klimaatcrisis, stikstofcrisis, droogte, verlies van biodiversiteit, (duurzame) voedselvoorziening, energietransitie, grondstoffenwinning: het zijn allemaal kwesties waarvan de gevolgen en dilemma’s zich als eerste manifesteren in het landelijk gebied.
De toekomst van het platteland
Wat betekent dit voor het landelijk gebied? Hoe ziet de toekomst van ons platteland eruit en welke belangen laten we het zwaarst wegen? Gaan we bouwen, boeren of land teruggeven aan de natuur? Of zijn de belangen minder tegenstrijdig dan we denken en kunnen we al deze vraagstukken op een creatieve, integrale manier aanpakken?
Van wie is het land?
Maar wacht even: het bovenstaande verraadt een instrumentele blik; het land als plek die we kunnen gebruiken om onze problemen op te lossen. Moeten we niet eerst uitzoomen en kijken hoe we überhaupt in een situatie zijn gekomen waarin we kampen met al deze problemen? Heeft juist onze antropocentrische omgang met het land – waarbij de mens zichzelf als middelpunt van het bestaan beschouwt – niet geleid tot klimaatverandering, teveel stikstof en vervuilde grond? Waarom hebben wij eeuwenlang gehandeld zoals we hebben gehandeld? Omdat wij denken dat het land van ons is? Maar van wie is het land eigenlijk?
Beeld: Liam Young, Planet City, 2020, video
Sporen van het slavernijverleden
Nederlands Foto Museum Wilhelminakdade 332, RotterdamNederland en het slavernijverleden
Ruim driehonderd jaar lang werden volwassenen en kinderen uit verschillende delen van het continent Afrika ontvoerd door Nederlandse slavenhandelaren. Onder mensonterende omstandigheden werden zij via de West-Indische Compagnie (WIC) verscheept naar de voormalige Nederlandse koloniën. Bijvoorbeeld Suriname en de Caribische eilanden: Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint-Eustatius en Sint-Maarten. Vervolgens werden zij daar gedwongen tot arbeid op plantages om producten zoals koffie en suiker te verbouwen.
De oorspronkelijke bewoners van de verschillende Nederlandse koloniën werden niet ontzien. In Azië werden tot slaafgemaakten verhandeld naar gebieden die onder het bestuur van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) stonden. Generaties lang werden mensen geboren in slavernij. En levenslang gedwongen tot slavenarbeid op Nederlandse plantages. Rond 1750 leven naar schatting zo’n 75.500 tot slaafgemaakten in Aziatische vestigingen van de VOC. Door de slavernij heeft Nederland zich kunnen ontwikkelen tot economische wereldmacht.
Heel lang heeft het Nederlands slavernijverleden geen of weinig aandacht verkregen, terwijl het ook belangrijk is om dit onderdeel van de geschiedenis te kennen. Voor velen gaat het om de pijn en de strijd met verregaande gevolgen . Het is niet enkel belangrijk om te weten wat er is gebeurd en te erkennen dat dit nooit meer mag gebeuren. Maar ook omdat het slavernijverleden nog steeds invloed heeft op de maatschappij zoals we die nu kennen. Denk aan kansenongelijkheid, discriminatie en racisme. Dit leidt tot ongelijke behandelingen in het onderwijs, werk of zelfs het rechtssysteem. Om het heden te begrijpen dient het verleden een goede basis
En om de pijn, de strijd en de verregaande gevolgen te herdenken. Niet alleen om te weten wat er is gebeurd en te erkennen dat dit nooit meer mag gebeuren. Maar ook omdat het slavernijverleden nog steeds invloed heeft op de maatschappij zoals we die nu kennen. Denk aan kansenongelijkheid, discriminatie en racisme. Dit leidt tot ongelijke behandeling in het onderwijs, werk en het rechtssysteem. Je moet het verleden kennen om het heden te begrijpen.
Beeld: Augusta Curiel, Arbeiderswoningen en apotheek op plantage Geijersvlijt, Paramaribo, Suriname (1920).
Roofkunst
Mauritshuis Plein 29, Den HaagStel, je bent de directeur van een museum waarin kunst hangt die ooit gestolen is. Hoe ga je daarmee om? Moet je het teruggeven? Laat je het hangen? En als je het laat hangen, ben je dan als museum medeplichtig aan roof?
De tentoonstelling Roofkunst – 10 verhalen maakt je deelgenoot van de worsteling die musea met gestolen kunst hebben. Waar komen de geroofde objecten vandaan? Waarom werden ze gestolen? Met een vr-bril op bevind je je ineens in een geheime kunstopslag. In een tunnel, een kilometer onder de grond, sta je plotseling oog in oog met een gestolen Rembrandt. Hoe is die daar terecht gekomen?
Virtuele reis door de geschiedenis
Roofkunst – 10 verhalen toont gestolen objecten uit drie periodes: kunstroof door Franse revolutionairen in 1795, door nazi’s afgepakte kunst van Joodse eigenaren en koloniale roofkunst. Met behulp van virtual reality ontdek je de geschiedenis van deze objecten. Kunstenaarsduo Jongsma + O’Neill toont met video-installaties en digitale technieken hoe die geschiedenis vandaag de dag doorwerkt. Wat zou er gebeuren als alle objecten teruggegeven werden aan hun rechtmatige eigenaars?
Oog in oog. De mensen achter mummieportretten
Allard Pierson Oude Turfmarkt 127, AmsterdamDe eerste tentoonstelling over Oudegyptische mummieportretten in Nederland.
Mummieportretten zijn meestal op hout geschilderde portretten die werden gemaakt tijdens de Romeinse periode in Egypte. Na het behandelen en inwikkelen van het lichaam van de overledene, werd het portret op het gezichtsgedeelte van de gemummificeerde persoon bevestigd. Voor Oog in Oog brengt het Allard Pierson 38 exemplaren van over de hele wereld bij elkaar. Ze brengen ons oog in oog met evenzoveel individuen die zich bijna 2000 jaar geleden lieten vereeuwigen.
Modern
De mummieportretten spreken sterk tot de verbeelding door hun kleuren, indringende blik en vooral hun modern aandoende realisme. Het zijn kunstzinnige uitingen van een traditie die terugkeerde in de Byzantijnse schilderkunst. Tegenwoordig worden ze gezien als voorbeeld van de vroegst bekende, realistisch geschilderde portretkunst.
Wie waren de geportretteerden? Hoe werden zij afgebeeld en waarom? Door wie werden zij gezien? En: hoe willen wij zelf vereeuwigd worden? In Oog in oog maken bezoekers niet alleen kennis met de geportretteerden maar ook met makers, nabestaanden, navolgers, verzamelaars, archeologen en onderzoekers die een rol spelen rond deze portretten.
Onderzoeksproject
De tentoonstelling steunt op actuele kennis over mummieportretten en op voorlopige onderzoeksresultaten van nieuw materiaal-technisch onderzoek, geïnitieerd door het Allard Pierson, dat tot en met juni 2024 duurt. Het Allard Pierson werkt hiervoor samen met onderzoekspartners in België, Duitsland, Nederland en de Verenigde Staten en steunt daarbij op de circa 50 internationale museale onderzoekspartners die samen het APPEAR-netwerk vormen.
Oog in Oog is te zien van 6 oktober 2023 tot 25 februari 2024.